Ezindaa 01-20 А.Арман

"Бага хаадын үе" түүхэн сэдэвт ОАК 1/27-ны 22 цагаас МҮОНТ телевизээр

 Та бүхэн манай сериалын фэйсбүүк хуудсанд зочлон саатна уу?
https://www.facebook.com/pages/%D0%91%D0%B0%D0%B3%D0%B0- %D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD-%D2%AF%D0%B5-%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%BE-%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%BF/591982394203690

Ален Арман "Царайны сайхнаар цай сүлнэ"

/Fronti mulla fides/

Тийм царайны сайхнаар цай сүлнэ, яадаг юм
Ядаж нүд баясдаг нь худал гэж үү?
Тэнэг учир надад тооны багш хэрэггүй
Тэг дундуураа тасархай хүнийг ойлгоход хэцүү
Явдалтай гэвүү? Гунхаж байнаа, яг л согоо
Яасан тэгээд хэн онгон эхээс төрсөн юм бэ?
Би л лав үгүй. Христ магад.

Царайны сайхнаар цай сүлнэ, яадаг юм
Пад хар орчлонд хар цай багадаа юу?
Вальс эргэх хос, хөлгүй байвал юу болох вэ
Дутуу гэж доромжилсонгүй, бүтэн бүхэн сая сайхан
Ядрах цагт түшиг хайж байгаа бол таяг хийгээд ав
Чадуу цагт хань хэрэгтэй бол нохой тэжээ
Эсвэл доошоо орохгүйн тулд зүтгэ, хүсвэл Гэрийн үйлчлэгч, зарц гэдэг ажилтан ав.
Театрын танхим пиг дүүрэн, үзэгчид хэнийг хүлээдэг гээч
Аварга Кинг конг л биш бол жирийн сармагчинг лав биш.

Царайны сайхнаар цай сүлнэ, яадаг юм
Харж байж дурлахаас тэмтэрч байж хайрладаггүй.
Хогон дээр сарнай биш шарилж ургадаг
Сохор хүн ч үнэрийг нь ялгана. Согтуу толгой ч зүсээр нь шилнэ.
Санана шүү дээ, хожим нь түүнийг дурсаж
Сайхан амьтан байсан даа гэхэд залуу нас мөнхөрдөг
Царайны сайхнаар цай сүлнэ, чи ч гэсэн сүлнэ ш дээ
Чадал чинь л хүрдэг юм бол, сачий чинь лав багадахгүй.
Царайны сайхнаар цай байтугай далай сүлнэ.
Наран шарлагын газар гахайнд лав зохихгүй.
Тиймээ царайны сайхнаар цай сүлнэ. Би л лав сүлнэ.

2010/07/15

/Нэтээр их тарсан шүлгүүдийн минь нэг. Зарим нөхдүүд өөрөө бичсэн гээд элийрээд сууж байдаг л юм билээ ккк. Жоохон засаад орууллаа./

Ален Арман "Хааны хайрын түүх"

Халуун байлаа. Хөлс урсаад л...НТВ телевиз дээр барууны түүхэн сэдэвтэй кино эхэлж байна. Гол дүрд нь бидний мэдэхээр нөгөө “садар сэгсүүхэй” /секс символийг ийн хөрвүүлэв. зохиогч/ Мерилин Монрог “өөрөөсөө дор” хэмээн шуугиан дэгдээсэн, анх “Орчуулгын түүх” үе мултарсан хоёрын хайрын тухай кинонд тоглож алдаршсан Скарлет Йоханссон байна. Ерөнхий утга нь “6 хатан сольсон 8-р Генри Тюдор буюу Англи улс, Ромын сүм хийдээс тусгаарласан түүх”. 8-р Тюдор ямар хүн байв. Яагаад 6 эхнэр солив. Энэ үзүүлэлт одоо ч томхон “Гиннес”. Хоёрыг нь цаазалж, хоёроос нь салаад, нэгийг нь “цааш нь харуулж”, бараг сүүлийн ганцтай нь “хүн ёсоор” амьдарсан хачирхалтай түүхийг та бүхэнд чадан ядан уншсан сонссоныхоо тогооноос хүргэсүү. Тэр нэг бүсгүйгээс салж, нөгөө хүүхэнтэй суухын тулд бүх дэлхийн улстөр, шашны түүхийг өөрчилж. Тэгсэн мөрт нөгөө түүхийг өөрчилсөн хүүхнээсээ салахын тулд цаазалсан байх юм. Харин кинон дээрээ бол нэг айлын эгч дүү хоёртой учир ургуулах маягтай. Нээрэн кино л юм чинь дээ. “Зүрхний массаж”- гүй бол явж өгдөггүй дайнч эр байв уу? Зүгээр л хөнгөн, шалиг дүр эсгэсэн, харгис хэрцгий дарангуйлагч байв уу? Тэр үед бүсгүйчүүд түүнийг бүчиж байлаа. Яг л түмэн өнгийн төгөлдөр тансаг цэцэгс хивс мэт зулсан, төгсгөл үгүй мэт уудам тал дунд, дураар идээшлэн давхих эрх дураар эмнэг хангал, халтар азарга шиг, цатгалдсан мөрт үнэр агь цэцэгсийг туурайгаараа тас тас няцалж, нэг бол дээр нь хөрвөөж, туучиж... Олох нь ч амар, орондоо оруулах нь ч амар, одоо яв гээд хөөх нь ч амар байж. Учир нь тэр бол Хаан. Хааны таалалд нийцнэ гэдэг их юм байхгүй юу, тэр үед. Хоч нь “Хуузат”. VII-р Генрихийн бага хүү. Багаасаа овоо ч ном уншиж, нанчилдаанд ч нилээдгүй суралцаж, тэр бүхэнд өөрийнхөө зорьсон зорилгодоо хүрэх тэмүүлэлтэй, хатуужил тэвчээртэйг харуулжээ. Өнгөц харахад гэрлэлтүүд нь түүнийг хувийн зугаа цэнгэл хөөсөн, амиа бодсон “ханаж цадашгүй донтон” мэт сэтгэгдэл төрүүлэвч, ачир дээрээ зүгээр л нэг Европын улс орнуудын гадаад, дотоод бодлого, Англи улсын тэргүүлэх ноёдуудын ураг төрөл, удам угсаагаа “хамгийн дээд сэнтий”-д дөхүүлэх гэсэн увайгүй оролдлого, яг үнэндээ нөгөөх нь албан тушаал, алт эрдэнэс, эзэмшил газар, аймаар муухай шуналын үр дүн л байжээ. Тэр олон эхнэр сольсон шигээ, олон янзын нөхцөл байдалд дасан хувирч өөрчлөгдөж чаддаг байж. Ажиглаад байхад, түүн шиг хатуу чанга хүмүүст ийм чанар маш ховор тохиолддог. Уг нь тэр биш, түүний том ах Артур хаан ширээнд суух ёстой байсан ч гэв гэнэт үхсэнээр “Бурхан хаадыг ивээдэг” гэсэн үг үнэн болов. Одоо бол “Бурхан Америкийг ивээдэг” гэх болж. Ахтай нь сүйлсэн, уруулан дээрээ жижиг ургацагтай болохоос бусдаар үзэсгэлэн төгс Арагоны Катеринатай суучихав. 1524 онд Арагоны Катерина буюу авааль эхнэрээсээ “аль уже” уйдчихсан хааны нүдэнд шадар түшмэлүүдийнх нь нэг болох Томас Болейн гүнгийн охин, лорд Персигийн залуухан гэргий Анна Болейн өртжээ. Зүгээр ч нэг өртсөнгүй, өр зүрхийг нь булаажээ. Хааны зүрх үнэтэй бөгөөд хэн ч тэр зүрхний хэмнэлээр амьдарч, амьсгалах ёстой. Бас баярлах. Лорд Перси чухам эхнэрээ хаанд “бэлэглэж”, салахыг зөвшөөрөхдөө баярласан болов уу? Хуримаа ч товлов. Гэтэл нээрэн мань эр айл гэр салгаж явах мөрт өөрөө тэр тухай бодоогүй явж. 8-р Генрих Тюдор хаанд Мария буюу ирээдүйд 1-р Мария бүр цаашилвал Цуст Мария гэх хочтой хатан хааныг төрүүлж өгсөн Катеринагаас салах зөвшөөрлийг дэлхийн Католик шашны төв Ватиканы хамба өгөх ёстой. “Тэд” юунаас ч юм удаад байв. Дургүй нь хүрсэн Генрих 1530 онд парламентын “ээлжит бус чуулган” хуралдуулж, Английн сүм хийдийг Ром бюу Ватиканы захиргаанаас чөлөөлсөн хийгээд Английн хаан нь Английн сүм хийдийн тэргүүн Хамба байх тухай хуулийн төслийг “хэлэлцүүлэн батлуулсан”- аар өнөө бидний мэдэх Протестант урсгалын эх суурь тавигдсан байх юм. Эрх чөлөөгөө иймэрхүү замаар олсон Английн сүм хийдийн “Тэргүүн Хамба” “тэр хоёр”-ын хуучин гэрлэлтийг нь тэр дор нь “салгаад хаяв”. Эрх чөлөөтэй болсон гоонь эр ч шинэ эхнэртэйгээ 1533 онд хуримлав. Намрын 9 сард охинтой болсон бөгөөд Елизавета гэж нэрлэсэн тэр охин та бидний, яагаав нөгөө худалч хуурамч эр нөхөрт гарахгүй хэмээгээд “хаан сэнтий”-тэйгээ “хуримладаг” хатан хааны тухай нэг кино байдаг даа, тэр 1-р Елизавета юм. Анна Болейн хоёр жил ч бололгүй хааныг “уйдаав”. Сайхан Джейн Саймуртай амьдарвал сая нэг юм хүн болж төрсөний хэрэг бүтнэ гэж бодсон байх, тэр хүүхнийг хараад Генрих. Гэвч анхныхаас нь салгаж, хоёрдахь нь болж наалдсан Аннаг салахыг зөвшөөрүүлэхээс улайрсан бух руу цэцэг бариад очих амар мэт санагдаж. Мөрөөрөө холдоод өгөхгүй бол мулт цохиж хаяна гээч болов. Эзэн хааныг эзгүйчилнэ гэнээ. Ямар муухай хатан бэ? Тэгээд хэнтэй тэр вэ? Ордонд болсон нэг удаагийн бүжгэн дээр эртнээс хатан хаанд дурлаж явсан Генри Норис хатан хааны газарт унагасан бээлийг авч өгөх төдийд түүнтэй янаг амрагийн явдалтай бүр цаашлаад хааныг хороож, төр шашныг эзэнгүй болгох гэж байсныг “үнэнч нохдууд” нь дор нь “илрүүлэв”. Бас төрсөн дүү Рошфор лордтой хийгээд бас бус ордны нилээн хэдэн нөхөдтэй нэг бол “явсан” нөгөө бол “хайрласан” байв. Бас тэдний нэг Смитокс нь “хэргээ” өөрөө “сайн дураар хүлээв”. Үнэхээр байж болшгүй. Эзэн хааныг хуурч. 1536 оны 5 сарын 15 нд Аннагийн толгойг авав. Харин охиныг нь хаан ширээ залгамжлах эрхгүй болгов. Гэвч түүх яаж өөрчлөгдсөнийг дээр товч дурьдсан. “Зөрүүд эхнэрээ номхотгосон” бэлэвсэн эр маргааш нь л, Джейн Саймуртай сүй тавив. Хөөрхий хүүхэн бас л жаргал үзсэнгүй. Төрөх гэж 2 долоо хоног тарчилсаны эцэст эмч нар хаантай нууцаар зөвлөлдөв. Хатныг уу? Хүүхдийг үү? - Хүүхдийг амьд гаргаж авч болох л юм бол тэр хүүхэн яах вэ? Би хэдийг бол хэдийг, хаанаас бол хаанаас ч олно... Тэр эдгээр үгийг тайван бөгөөд шийдмэг хэлсэн гэж түүхэнд тэмдэглэжээ. Хэнээс ч юунаас айлгүй, хэнийг ч юуг ч тоолгүй хайрлаж явсан хатдууд нь харин ч хэнээс ч юунаас ч долоон дор “амьтад” байв, 8-р Генрих Тюдорт. Бодоод байх нь ээ, нөгөө нэг азарга сайхан түмэн өнгийн цэцэгс хивс мэт зулсан тал дунд давхиж яваагаа ухаарсандаа бус, зүгээр л бөөн идэх уух юм, хоолон дунд орчихоод баярлан тонгочиж давхидаг байж. Тас тас татаад л... Европ даяар түүний тухай одооны аймшгийн кино шиг яриа ам дамжина. Харин 4 дэх “сонголт” нь болсон, герцог Иоанн Клевскийн охин Анна “азтай” байв. Тэнэг хүн тэг дундуур нь гэдэг дээ. Төрөлхийн маанагдуу Анна хуримын шөнөө үсэндээ өндөгний шар түрхчихээд, өвөрт нь орсон хийгээд, эр эм хоёрын үүрэг бол нойрсохын өмнө гараа үнсээд, бие биендээ: - Сайхан амраарай, сайхан зүүд зүүдлээрэй хонгор минь ...гэж хэлээд л боллоо гэж барагдуухан ойлгодог, бүдүүн хадуун бүсгүй байж. Энэ хүүхнийг протестантын “Сарнайн хүлэг баатрууд”-ын үлдэгдлийн нэг, Хааны ерөнхий сайд Томас Кромвель “олж иржээ”. 1539 онд 8-р Генрих шинэ эхнэртэйгээ “хөрөг зураг”-аар нь танилцаж. Зураач хэтэрхий гоё зурсан гэдгийг мэдээгүй, сэтгэл нь хөдөлсөн, 48 настай Генрих гар нь салгалан: - Аваад ир, одоохон аваад ир...гэж. Удаа ч үгүй: - Чи энэ муухай мануухайг хаанаас олоод ирээв? Төрхөмд нь хурдхан буцаа...гэж Кромвель руу хашгичлаа. - Гэгээн дээдэс минь хэрэв та хурим хийх тохироогоо зөрчвөл бүх Европ бидний эсрэг, өршөөгөөрэй Английн эсрэг дайн зарлавал яана. - Чөтгөр гэж...гэхдээ тэр үсэндээ өндөгний шар түрхдэг тэнэг мануухайтай чинь би л лав ойртохгүй шүү... Салах хүсэлтийг Анна зөвшөөрөв. Хэл ам ч дэгдээсэнгүй. Энийг авна, тэрийг авна гэх мэтээр харин ч нэг хөрөнгө зоорьтой болоод авав. Хэд хэдэн бэхлэлт цайз болон “гэр бүлээ цуцлуулсаны төлөө” жил бүр 4000 фунт “шагнуулах”-аар болов. Одоогийнхоор лав 4 сая хавьцаа байхаа, фунтээрээ шүү дээ. 19-хөн настай зүс бие төгс Катерина Говард, энэ удаа буюу 5 дахь удаа хатан нь болох хувь тавилангаар хөгшин Генрихийн овоо хараанд өртөв. Ирээдүйд юу болохыг насны залуугийн харгайгаар ухаараагүй аальгүй “бяцхан охин” “цаазын тавцан” руу инээд алдан өгсөв. Хааны хатан гэдэг сайхан титэм. Харамсалтай нь их л эрт “эр эмийн ажил”-д дуртай болсон тэр жоохон охин олон ч нууц амрагтай байж. Хаанаас өмнө нь ч, хойно нь ч. Олон жилийн өмнө “хэлмэгдсэн” Анна Болейнийг бодвол үнэхээр цаазлуулахад ч багадам “гэмт хэрэг” олныг үйлджээ. Ямар Генрихт хүүхэн олдохгүйн биш. Сүүлчийн буюу 6 дахь эхнэр нь, хөгшин лорд Невилийн бэлэвсэн гэргий, мөн л хөгшин Латимер бэйсийн бэлэвсэн гэргий, бээлийн авхай Катерина Парр байв. Сонирхолтой гуншин шигээ тэр хэнтэй ч хэл амаа ололцож чаддаг ухаалаг хүүхэн байв, явж явж нэг юм ашгүй дээ. Тэр хэл ам, хэрүүл уруул, албан тушаалын наймаа, авилгал, атаа хорсол, хааны галзуу мэт ааш араншин, урьдын хатдын хүүхдүүдийн хар сэрийг өөрөөсөө маш чадварлагаар тойруулна. Дээр нь үнэнч гэж...Генрихийн нөгөө “үнэнч нохой”-нууд түүнийг 4 жилийн турш “мөрдөж мөшгисөн ч огт мөр олсонгүй”. 1547 онд гуравдахь удаагаа бэлэвсэрхэд нь нэг юм орхив. “Экс” хааны хатныг одоо хэний даалгавраар хэн мөрдөх вэ дээ? Ингэж л Англи Ватиканаас, эхнэр нь Генрихээс салсан юм даа. 2009/08/22

Анхдагч :-)

Надад МҮОНРТВ-ийн Захирлуудын зөвлөл гэсэн нөхдүүд ийм "гомдол" гаргажээ.

"МОНГОЛЫН ҮНДЭСНИЙ ОЛОН НИЙТИЙН РАДИО, ТЕЛЕВИЗИЙН ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨЛИЙН ДАРГА Л.ПҮРЭВДОРЖ ТАНАА Үндэсний зөвлөлийн гишүүн А.Арманы ёс зүйн тухай Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Радио, Телевиз нь хуулийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж олон нийтийн эрх ашигт үйлчлэх үндсэн үүргээ нэр төртэй биелүүлжбайна. Үндэсний хэмжээнд төдийгүй Монгол орныг дэлхий дахинд сурталчлан таниулах, өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээг үзэгч сонсогч олондоо цаг тутамдхүргэж, хууль тогтоомжийн хүрээнд үйлажиллагаагаа тасралтгүйявуулсаар байна. Сүүлийн үедМҮОНРТ-ийн үйлажиллагааг илэрхий мушгин гуйвуулсан ташаа мэдээлэл зарим сонин хэвлэл,сайт, арилжааны телевизээр удаа дараа цацагдах боллоо. Энэхүү гүтгэлгийн шинжтэй мэдээлэлд МҮОНРТ-ийн Үндэсний Зөвлөлийн гишүүн А.Арман байнга оролцож байгаа нь манай хамт олны дургүйцлийг хүргээд зогсохгүй Үндэсний Радио, Телевизийн нийт ажилтан, удирдлага үзэгч сонсогчдын хооронд үл итгэлцэх байдлыг бий болгох, нийгмийн сэтгэл зүйд сөргөөр нөлөөлөх оролдлого болон харагдаж байна. Бодит байдалтай нийцэхгүй энэхүү мэдээлэл нь хэн нэг иргэний үзэл бодол гэхээсээ илүү ОНРТ-ийн удирдах дээд байгууллага болох Үндэсний зөвлөлийн байр суурь мэтээр ойлгогдожбайна. Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх нь хүний эрх боловч Үндэсний Зөвлөлийн гишүүн А.Арманы удаа дараагийн, энэхүү мэдээллийн асуудлаар Үндэсний зөвлөл хэлэлцэж, бидэнд зохих ёсны хариу өгнө гэдэгт итгэлтэй байна. /Үндэсний зөвлөлийн гишүүн А.Арманы сонинд өгсөн ярилцлага, телевизээр дамжуулсан мэдээллийг хавсаргав/ МҮОНРТ-ИЙН ЗАХИРЛУУДЫН ЗӨВЛӨЛ гэжээ. ккк. Харин энэ нөхөд удирдах дээд байгууллагынхаа гишүүний санал, шүүмжлэлийг хүлээж авахаас татгалзаад зогсохгүй, түүнд нөлөөлөх гэж янз бүрээр оролдож, татвар төлөгчдийн мөнгийг дураараа үрэн таран хийдгээ зүй ёсны зүйл гэж үзэж байгаагаа нотлон харуулж, үзэгч түмний болон тэнд ажилладаг нийт уран бүтээлчдийн нэрийг барьж гомдол гаргаж байгаа нь хариуцлагагүй алхам юм. Би энэ талаар удахгүй хэвлэлийн бага хурал хийж,энэхүү мэдэгдэл нь ҮЗ-ийн гишүүн надад шууд нөлөөлөх гэсэн ээлжит оролдлого гэж ҮЗ болон бусад холбогдох байгуулагуудад нь гомдол гаргах бодолтой байна. Хэнийх нь зөв гэдгийг хүн болгон мэдэж байгаа хойно. Бас миний бүх хэлсэн ярьсныг бүртгэчихжээ, чааваас гэж ккк

Ален Арман “Улс төр хэмээх Ясны төлөөх дажин”

Төр бол улстөрчдийн ярьдаг шиг амьгүй хоосон зүйл биш. Сэтгэлгээний түвшинд бол амьд. Тэр дан ганц хүн биш, тэр улс орныг удирдах эрхийг эдэлж байгаа хэсэг бүлэг хүмүүсийн цул байдаг. Эртний түүхээр бол алтан ураг, шинэ түүхийн утгаар бол намууд гэж болох. Монгол төрийн түүхийг харахад, ихэнхидээ дотоодын дажин байдаг. Нэг л их хоорондоо алалцаж, хядалцсан, хэн нэгнийгээ юм уу, хэсэг бүлгээ урагшаа юм уу, хойшоо, нэг бол модон илжгэнд үгүй бол Москвад Любянкад аваачиж хороолгосон байдаг. Харин гадагшаагаа хийсэн дайн нь худалч хүнд хоёрхон гэхэд болно. Нэг нь Чингисийн байлдан дагуулал, нөгөөх нь 39 оны Халхын голоос 45 оны чөлөөлөх дайн. Энэ хоёроос бусад үлдсэн бүх цагт бид бие, биентэйгээ дажинтай байжээ. Эхэндээ дэлхийн талыг эзэлсэн агуу том улсыг хуваан захирах дотоодын самуун нь тийм ч аюул ихтэй байсангүй. Таслаад л авчихна. Гэвч сүүлдээ эзэлсэн улс орнуудаасаа зугатаж, буцаж Хархоринд төвлөрөх болсон тэр үеэс л асуудал хурцдав. Одоо хэн, аль хэсгийг нь тасалж авах вэ? Урьд нь улсаа 4 өнгөнд хуваадаг байсан их гүрний сүүдэр, баруун, зүүн гэж нэгэн биений хоёр гар бие, биенээ хэмлэх болов. Энэ нь эцэс сүүлдээ зүүний шашины том мяндагтан, соёл урлагийн их мастер нөхөр, барууны бас л шашины мяндагтан, гэхдээ дайны мастер нөхөртэйгээ муудалцаж монголын тал эзгүйрснээр, үндсэндээ Монгол төрийн бодлого урд юм уу, хойноос шууд шалтгаалах болсон. Уг нь урьд нь урвагчдаар дамжуулж нөлөөлөх гэдэг байсан бол сүүлдээ шууд л өөрийнхөө тоглоомын хүнийг удирдагчаар нь тавьдаг болов. Тэр их түүхийг товчлоход ийм байна. 1990 оны үйл явдлын дараа оросын цэргүүд гарахад, сая л нэг юм бид хэнээс хараат бус амьдрах эрхтэй гэдгээ мэдэв. Хэн юу хийснийг, бүгд мэдэх учир одоо дахин дурьдах шаардлага алга. Харамсалтай нь ингэж эрх чөлөөтэй болсон тэр өдрөөс хойш, бид дахин дажинд автаж эхлэв. Энэ дажин нь мэдээж, бүх л хүн төрөлхтний бүх цаг үеийн, хамгийн агуу шалтаг болох, эрх мэдэл, эд хөрөнгөтэй холбоотой. 2 сая хүрэхгүй хүнд хэдэн арван нам ноогдох болов. Гэхдээ хоёр цуллаг намууд буюу нэг нь хуучин төр барьж байсан, нөгөөх нь тэр төрийг унагаж чадсан нөхдүүдийн намууд улстөрд гол жин дарж байв. Энэ жинг дарж байгаа хоёр нам дотроо болон хоорондоо цаг үргэлж улс төр гэсэн ясыг хайр найргүй, нойр хоолгүй булаалдаж эхлэв. 1992 онд шилжилтийн хурц үйл явцад дургүйцдэг, хөрөнгөтний зах зээлийг Маркс, Ленинээс онолоос л уншсан учир айж явдаг, урьд нь бага байсан идэж уух нь бүр хомсдсон, ажилгүй болж амьдрал нь доройтсон бас ардчиллын тухай А гэх мэдлэггүй иргэдийн дийлэнхи нь хуучин намаа дугуйлсан учир МАХН ялав. Харин 1996 онд бага сага ч гэсэн юм үзэж, нүд тайлна гээч болсон иргэд, ер нь энэ ардчилал, зах зээл чинь дажгүй байж магад гэх энгийн төсөөлөл, залуучуудад нэг өгөөд үзье гэсэн нийгмийн сэтгэл зүйтэй нягт уялдаатайгаар “Ардчилсан холбоо эвсэл” олонхи болж чадав. Мэдээж энэ ялалтанд тухайн үеийн анхны Ардчилсан Ерөнхийлөгчийн үүрэг ролийг үгүйсгэж үл болно. Бас АХ эвсэл 50 суудал, МАХН 25 суудал авсан байтал, +1 гэгдэх хамгийн чухал суудал МАХН тал руугаа гэхдээ, ард олны дунд шударга тэмцэгч нэртэй хүнд ноогдсон нь бас л судлууштай түүх. Бас Ардчилсан хүчний хямралд 97 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дүн шууд нөлөөлсөн нь ч үнэн. Ийнхүү Ардчилсан холбоо эвсэлд орсон намуудын дотоодын дажингийн үр дүнд, 2000 онд МАХН үнэмлэхүй ялалт байгуулав. Энэ ялалтыг удирдсан хүн нь өөрөө ирээдүйд түүхт МАХН-ыг 2 хувааж саринулах юм гэж тэр үед хэн ч санаагүй. Бас нэг сонирхолтой зүйл нь тэр үеийн АН /МҮАН/, Шашинтны ардчилсан нам гэдэг нийгмийн дэмжлэгийг аваагүй, намтай эвсэл болж орсон нь сонирхолтой бөгөөд алдаатай алхам болсон. Бодвол, барууны улс төрд, тэр дундаа манайхны хууль эрхзүйгээр холбогддог эх газрын буюу Европын улс орнуудад ардчилсан хүчнүүд нь шашны чиг хандлаган дор улс төрийн үйл ажиллагаагаа явуулдаг туршлагын амжилтгүй тургшилт болсон байх. Би түүхийг өөрийн өнцгөөс гэхдээ товчлон дурьдаж байгаагаа дахин сануулсуу. 2004 онд ер нь аль нэг нам нь хэт олонхи байх онцгүй юм байна гэсэн иргэдийн сонголтоор бараг ойролцоо санал авсан учир сонгуулиар МАХН, АН тэргүүтэй “Зөвшилцлийн” ЗГ байгуулав. Энэ сонгуульд АН дотоод нөөц бололцоогоо шавхахын оронд, тухайн үеийн удирдлагын харанлган бодлогын уршгаар гаднаас хүч нэмж “Эрэл”-ийн Эрдэнэбатын намтай эвсэл болж орсон нь мөн л ирээдүйд үргэлжлэх дажингийн үрийг тарьсан хэрэг байв. Тухайн үед намаасаа нэр дэвших бололцоогүй болсон АН-ын 3 гишүүн бие даан их хуралд орсон нь үүний тод жишээ. Хэрэв АН дотоодын хямралаа даван туулж чадсан бол энэ сонгуульд ялах бололцоо байсан нь эндээс харагддаг. Бас Гүндалай одоогийн Централ тауэрийн барилга луу баахан эмгэд, хөгшид дагуулж хашааг нь нурааж, нөгөөдүүл нь хятад ажилчдынх нь хоолны махыг хувааж авсан нь, тэр үед төр баригч, түмэн олон хоёрын амьдралын ялгааг тод харуулав. 2008 онд МАХН 45, Ардчилсан Нам 28, бусад нам болон бие даагч 3 хүн их хуралд сонгогдов. Гэвч 7сарын 1-нээс болж, стандарт бус Хамтарсан гэгдэх Засгийн газар байгуулагдав. Энэ Засгийн газар өөрсдийгөө Оюутолгой, Тавантолгойг хөдөлгөсөн гэж өмөөрдөг ч, яг үнэндээ нийгмийн сэтгэлзүй өнөө хэр эдгээр стратегийн асар том орд газруудын гэрээг эргэн харах ёстой гэсэн итгэл үнэмшилтэй байгаа нь, хожим юуны үр болж ургахыг хэлж таамаглахад бэрх. 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшигч ялав. Үүнд урт шар дээлт л биш бол, хэн ч яахав гэсэн нийгмийн болоод намынх нь дотоод уур амьсгал хүчтэй нөлөөлсөн нь дамжиггүй. Энэ ялалт АН-д ирж буй том дэмжлэг байлаа. Дээр нь энэ сонгуульд өвдөг шороодсон шар дээлтэй нөхөр намынхаа хуучин нэрээр өрх тусгаарласан нь АН-д ашигтай нөхцлийг бүрдүүлсэн юм. Тийм ч учраас 2012 он гарангуут АН-ын дарга Хамтарсан ЗГ-аас гарах мэдэгдэл хийж ээлжит сонгуулийн буухиа эхэллээ. Үүссэн нөхцөл улстөрийн байдал, сонгуультай холбогдон батлагдан гарсан хуулиудын онцлог болон гео улстөрийн нөхцлийн өөрсдөд нь ирэх давуу талуудыг сайтар ойлгож, хамтарсан засгийн хоцрогдсон халамжийн бодлогоос болж, нийгэмд унасан нэр хүндээ сэргээх уриа, төлөвлөгөөг тунхаглаж, сонгуулийн стратегиа нягт төлөвлөж, зөв алхмууд хийснээр, УИХ болон Нийслэлд АН олонхи болж, Шинэчлэлийн Засгийн газар байгуулагдсан ч, 8 сарын дараа сөрөг хүчин Ерөнхий сайдыг ҮХ зөрчсөн, эдийн засаг унасан, төрийн байгууллагын ажилтнуудыг хомроголон халсан, хэвлэл мэдээллийг хаасан боосон, ууланд зугаалж нисдэг тэрэг хэрэглэсэн, хүргэнээ ЗГ-ын хэрэг эрхлэхийн дэд дарга болгож, түүний эхнэрт 17 тэрбумын тендер авч өгсөн гэдэг шалтаг, шалтгаанаар огцруулах санал тавьсан байна. Нийгэмд нисэж явсан инээдтэй мессежний нэг нь Чингисийн нэрээр бонд гаргасан учир Бурхан халдун хилэгнэлээ гэв. Тэр үед хөвсгөлд нэг зальжин охин бурхдаар бөөлждөг гэж хүмүүсийг луйвардаж байсан нь нотлогдож ч байх шиг. МАН-ы хувьд сая явуулсан бодлого нь ойлгомжтой. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө, их хурлын болоод, орон нутгийн сонгуульд унасан нэрээ сэргээх, бас магадгүй намынхаа алдагдаж эхэлсэн боловсон хүчний бааз суурийг хадгалж үлдэх зорилготой байж болох. Одоо тэд хуулиараа 6 сарын дараа л ЗГ-ыг огцруулах саналаа оруулж болно. Тэр болтол ээлжит Ерөнхийлөгчийн сонгууль болж өрнөнө. Урьд товч сануулсанчлан, Ерөнхийлөгчийн сонгууль ямар нэг байдлаар ялагч талдаа давуу тал өгдөггүй юмаа гэхэд, дэм болдог нь нотлогдсон зүйл. АН намаас одоогийн Ерөнхийлөгч дэвших нь бараг тодорхой байгаа. Харин цөөнх болон бусад намууд ямар нэр дэвшигч гаргаж ирэхийг нийгэм хүлээж байна. Нэр дэвшигчээ ард түмнээсээ шалгаруулна гэснээс болж, МАН-ы сайт сонгуулийн хууль зөрчиж хаагдсан нь бас л сонирхолтой үйл явц. Энэ бүхний эцэст бидний нүдэн дээр л хоёр том нам, бусад хэдэн жижиг намууд архиралдаад байгаа мэт ч, хаяа дэрлэсэн хийгээд далайн чанад дахь хөршүүдийн геополитикийн нүүдлүүд, дэлхийн дэнжигнэж буй эдийн засгийн хямралын сүүдэр, үндэстэн дамнасан компаниудын өлөн шүлс ч, энд хамт үсчиж байгааг сануулах нь илүүц биз. Биднийг баян хирнээ ядуу байлгаж байгаа хамгийн гол нүгэлгүй буруутан нь манай газрын доорхи баялаг маань болж байх шив. Монголын улстөр хэмээх мөлжүүр ихтэй ясны төлөөх дажин дуусах цаг хэзээ бол?! Хэзээ нэг Монгол гэдэг айл, намууд нь тооно мэт, түшээд нь багана мэт, ард иргэд нь хана хаалга мэт, нэгэн гэртээ ая тухтай, амар тайван суух бол. Хэзээ нэг монгол, монголоо Хүн гэж хардаг болох бол. 2012/04/25